Taniec śmierci

Obraz „Taniec śmierci” w Kalwarii Pacławskiej jest ludową adaptacją cyklu drzeworytowego Hansa Holbeina Młodszego. Smierć – Wielki Tancerz porywa w swój krąg taneczny przedstawicieli różnych stanów, zawodów, płci i wieku. Temat ten najwcześniej pojawił się w Niemczech (der Totentanz) i we Francji (dance macabre). Taniec śmierci przedstawial upersonifikowaną śmierć (początkowo najczęściej w postaci trupa, później ok. 1500 r. – szkieletu), zagarniając do tańca przedstawicieli wszystkich stanów i wieku, od papieża po chłopa, błazna i dziecko.
W Europie do najbardziej znanych przedstawicieli tematu należy wielokrotnie drukowany taniec śmierci z Bazylei oraz cykl drzeworytowy Hansa Holbeina Mlodszego (1497-1543). Holbein byl niemieckim malarzem, grafikiem i rysownikiem. W swojej twórczości artystycznej nawiązywał do tematyki trwogi przed śmiercią, np. w cyklu 41 drzeworytów do wydanego drukiem „Tańca śmierci”, (Lyon 1538).

W Polsce zachowały się trzy tablicowe obrazy z XVII-XIX w, opatrzone w każdym wypadku 4-wersową rymowaną inskrypcją: w Krakowie w kościele bernardynów na Stradomiu, w Kalwarii Zebrzydowskiej, w Warszawie w kościele na Czerniakowie; obraz z muzeum w Grodnie zaginął. W polskim XV-wiecznym poemacie „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” daje autor niezwykle plastyczną wizję skaczących przed śmiercią „kardynalów i biskupów” i „wszystkich mądrych tego świata”, a postać, jaką ona przybiera, też wywodzi się z ikonograficznych wyobrażeń tańca śmierci. Na schemacie tańca śmierci ks. Józef Baka, jezuita, oparł kompozycję cyklu żartobliwych wierszy („Uwagi śmierci niechybnej”). Do motywu nawiązywali później m.in. F Faleński w misterium „Tańce śmierci”, W Berent w „Żywych kamieniach” i W Wandurski w „Śmierci na gruszy”.