Kaplice dróżkowe

Kaplice z łączącymi je dróżkami stanowią osnowę Kalwarii. Pierwszych 28 kaplic wybudował A.M. Fredro, które służyć miały do rozważania Męki Pańskiej. Wzorując się na modelu jerozolimskim wytyczono plan dróżek kalwaryjskich. Na krętej sieci dróżek wpisanej w krajobraz górski ulokowano kaplice. Do dnia dzisiejszego nie zachowała się żadna z kaplic fundacji A.M. Fredry. Na podstawie zachowanego materiału źródłowego można domniemywać, że te pierwsze kapliczki były drewniane lub też wykonane były w formie figur bądź krzyży. Przy kapliczkach bardzo często zamieszkiwali pustelnicy, którzy swoje życie spędzali na rozmyślaniu.
Za czasów działalności Sz. J. Dwernickiego w Kalwarii wybudowano 20 kaplic zarówno murowanych jak i drewnianych. We wnętrzach ustawiono figury obrazujące sceny z Drogi Krzyżowej, nadano kaplicom nazwy. Do roku 1875 ojcowie sprawujący godność gwardiana budowali nowe, jak i modernizowali już istniejące kaplice.

Na dróżkach występuje 41 kaplic kalwaryjskich, 35 murowanych, 6 drewnianych, jeden krzyż drewniany i trzy kamienne słupy. 35 kaplic i krzyż nad rzeką Wiar służą do rozważania tajemnic Męki Pańskiej, a także tajemnic związanych z życiem Matki Bożej (Zaśnięcia, Pogrzebu i Wniebowzięcia). Kaplice te nazywane są dróżkowe, bowiem przy nich w czasie odpustu odprawiane są specjalne nabożeństwa, tzw. „dróżki”.

Kaplice dróżkowe można pogrupować w cztery zespoły:
1. Grupa Kajfasza z 8 kaplicami,
2. Grupa nad rzeką Cedron z 6 kaplicami i krzyżem,
3. Grupa Gradusów z 13 kaplicami,
4. Grupa Ukrzyżowania z 8 kaplicami.
Do dróżek zaliczane są również kaplice stojące przy kościele św. Michała i św. Rafała.


Na teranie Kalwarii Pacławskiej znajduje się jeszcze 5 kaplic, którch nie wlicza się do obchodów kalwaryjskich. Należą do nich: kaplica św. Anny, grobowiec Tyszkowskich, pustelnia św. Marii Magdaleny, kaplica św. Gabriela i Wniebowstąpienia Pana Jezusa.W dolinie rzeki Wiar granice tzw. Doliny Jozafata wytyczają trzy kamienne słupy.

W okresie istnienia Kalwarii w wyniku różnych zdarzeń, kradzieży, pożarów, forma i wyposażenie kaplic ulegało zmianie. Kolejni gwardianowie remontowali je, odnawiali, nadawali tym obiektom nowe kształty i wystrój. Kaplice budowano według jednego wzorca. Pod względem architektonicznym nawiązują do porządku klasycystycznego z elementami neogotyckimi i neobarokowymi. Wzniesione zostały na rzucie kwadratu lub prostokąta o kubaturze 20-30 metrów sześciennych, murowane jednokondygnacyjne z powtarzającymi się detalami architektonicznymi, w postaci narożników z pilastrami, oprofilowanych ścian gzymsami. Za najbardziej oryginalne i okazałe kaplice w Kalwarii Pacławskiej można uznać: Ratusz, Dom Kajfasza, Dom Matki Bożej, Grób Matki Bożej, Ukrzyżowanie, Kaplicę Matki Bożej Bolesnej, kaplicę św. Rafała.

Pierwszą stacją przy kościele jest kaplica św. Rafała. Wierni w tym miejscu otrzymują, od świętego – patrona podróżnych i chorych błogosławieństwo na dalszą drogę. Pielgrzymi schodząc ze wzgórza w kierunku północnym napotykają stację Kaplicę Wieczernik. Ta druga stacja na dróżkach Pana Jezusa jest również drugą stacją na dróżkach Matki Boskiej Bolesnej.

W kierunku północno-zachodnim, u stóp Góry Kalwaryjskiej po drugiej stronie rzeki Wiar wznosi się trzecia kapliczka. Posiada ona kształt wielkiego łuku i nazywana jest Bramą Wschodnią, przez którą po Ostatniej Wieczerzy wyszedł Jezus do Ogrojca. Niedaleko za rzeką Wiar (Cedron) na wzgórzu zwanym Górą Oliwną stoi czwarta kaplica Grobu Matki Bożej z 1825 r. Korpus budowli wznosi się na rzucie równoramiennego krzyża. Od strony północnej występuje węższe prezbiterium zakończone półkoliście. Kaplica nakryta jest dachem dwupołaciowym i zwieńczona wieżyczką, w której umieszczony został dzwon sygnaturkowy Od strony północno-wschodniej domurowana jest zakrystia. Do wnętrza kaplicy wchodzi się czteroma drzwiami, troje drzwi wykonane zostały w nawie głównej, czwarte prowadzą od zakrystii. Nad wejściem głównym zawieszony jest balkon z galeryjką. Stoi tam ołtarz nakryty zadaszeniem. Powyżej, nad gzymsem, występuje tympanon z rozetami. Wnętrze kaplicy oświetlone jest trzema półkolistymi, a prezbiterium dwoma oknami i jednym okrągłym. Posadzka wykonana jest z czarnych i białych kamiennych płytek. Na kolebkowym sklepieniu namalowane jest Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny w obecności Apostołów. W części wschodniej znajduje się chór, na którym ustawiona jest figurka Najświętszej Marii Panny. Prezbiterium od nawy głównej oddzielone jest metalowo-drewnianą kratą. Przestrzeń prezbiterium wypełnia ołtarz. Mensa ołtarzowa stoi osobno bez antepedium i tworzy katakumbowe locum dla ustawienia na niej trumny z figurką zaśniętej Matki Bożej.


W pobliżu tej kaplicy zostały wybudowane kaplice Ogrojec, Pojmanie. Kaplica zwana Ogrojcem wybudowana została w 1861 r. ściany kaplicy rozczłonkowane są pilastrami i gzymsami. Wejście do kaplicy poprzedzają kolumny, na których wspiera się tympanon. Dach kapliczki oraz fronton pokryty jest blachą. Całość wieńczy wieżyczka z krzyżem. Do kaplicy prowadzą drzwi metalowe, na płycinach których przypięte są dwa kielichy. Na ścianie przeciwległej od wejścia wisi obraz przedstawiający Pana Jezusa na modlitwie w Ogrojcu, w chwili gdy anioł podaje Mu kielich. Tłem dla obrazu jest krajobraz Jerozolimy umieszczony na ścianie. Na płaskim stropie widnieje kielich otoczony cierniową koroną. Po minięciu stacji Ogrojec i Pojmanie przybysze napotykają Bramę Południową, wyglądem przypominającą Jerozolimską. Przez tę bramę prowadzono Pana Jezusa do Jerozolimy.

W celu dojścia do kaplicy Annasza przedstawiającej dom arcykapłana należy przejść na drugą stronę rzeki Wiar przez Bramę Południową. Dziesiątą na dróżkach stacją jest kaplica Kajfasza. Kaplicę wzniesiono w 1825 r. Podzielona jest na dwa poziomy: górny, mieści się w nim właściwa kaplica, dolny, gdzie ulokowana jest ciemnica. Kaplica wzniesiona na rzucie prostokąta posiada duże przybudówki, które mieszczą zejście i wyjście z ciemnicy. Obiekt zdobiony jest pilastrami i gzymsami. Szczyty zakończone są tympanonami, w polu których widoczne są rozety Dach o kształcie siodłowym kryty jest blachą. Na drzwiach prowadzących do kaplicy przytwierdzona jest korona cierniowa. Na wprost wejścia ustawiony jest ołtarz. W części głównej ołtarza ustawiony jest obraz, malowany na płótnie, przedstawiający Pana Jezusa przed Kajfaszem w otoczeniu mieszkańców miasta. Na ścianie południowej i północnej umieszczone są dwa mniejsze obrazy, z których pierwszy ukazuje rozmowę Pana Jezusa przed Sanhedrynem, drugi natomiast cierniem ukoronowanie Pana Jezusa. Od strony południowej prowadzi wejście do ciemnicy Kamienne schody kierują pątników do pomieszczenia przekrytego sklepieniem kolebkowym, swoim kształtem przypominającym grotę. We wnętrzu ciemnicy ustawiona jest figura Pana Jezusa ubranego w białą szatę z rękami skrępowanymi z tyłu.

Na północny wschód poniżej Domku Matki Bożej postawiona jest kaplica Zaparcie się Piotra. Kolejną na dróżkach stacją jest ponownie kaplica Kajfasza. Wracanie się do tej kapliczki jest zgodne z Pismem świętym. Chrystus sądzony był przez arcykapłanów żydowskich: Annasza i Kajfasza. Ponieważ żaden z nich nie mógł znaleźć dowodów winy, Jezus Chrystus odsyłany był od jednego do drugiego.

Okazałą budowlą na dróżkach kalwaryjskich jest Ratusz u Piłata. Obiekt ten jest wzorowany na analogicznej kaplicy w Kalwarii Zebrzydowskiej. Wzniesiony jest na rzucie w kształcie litery T Budynek ten wybudowano w 1825 r. Kompozycyjnie może przypominać sylwetę ratusza. W jednym obiekcie mieszczą się: kaplica Biczowania, Cierniem Ukoronowanie, Ecce Homo, Pan Jezus przed Piłatem. Przed elewacją wybudowane zostały gradusy-stopnie schodowe ułożone na pochyłym terenie. Ratusz czyli sala sądowa Piłata ulokowana jest na piętrze, do którego wejście prowadzi bezpośrednio z terenu. Ukształtowanie terenu pozwoliło aby dalsze kaplice znajdowały się pod salą ratuszową. Niewielki plac pomiędzy Ratuszem, a gradusami ujęty został czterema odcinkami muru stanowiącego przedłużenie elewacji budynku. Piętrowa kaplica elewacje ma ozdobione lizenami i gzymsami. ściany wzmocnione są skośnymi skarpami. Nad frontonem w dachu wkomponowana jest półokrągła galeryjka z metalową balustradą. Obiekt przekryty jest dachem dwuspadowym, w środku którego wznosi się wieżyczka z sygnaturką Wnętrze sali ratuszowej ma wygląd surowy. Prezbiterium oddzielone jest od nawy wysokimi drewnianymi balaskami. Nie ma w nim ołtarza. Na północnej ścianie wisi obraz malowany na płótnie, przedstawiający Jezusa Chrystusa przed Piłatem.

Pod salą ratuszową znalazły miejsce trzy kapliczki umieszczone na jednym poziomie. Kaplice połączone są arkadami. światło do tych pomieszczeń wpada przez małe okienka – otwory. W kaplicy Biczowania Pana Jezusa pod drewnianą mensą widnieje polichromowana płaskorzeźba ze sceną biczowania. Przechodząc do następnej kaplicy pod łukiem arkady napotykamy ponownie drewnianą mensę, pod którą wisi polichromowana płaskorzeźba przedstawiająca ukoronowanie. Trzecią kapliczką po ubiczowaniu i koronowaniu cierniem jest kaplica rozmowy Pana Jezusa z Piłatem. Przy mensie zamieszczona jest polichromowana płaskorzeźba prezentująca nazwę kaplicy, tj. rozmowę Zbawiciela z Piłatem.

Na południowy zachód od Ratusza jest stacja u Heroda. Kaplica ta jest podobna do większości kaplic na Kalwarii. Wymurowana na planie kwadratu, pokryta dachem dwuspadowym, zwieńczona jest wieżyczką. Wnętrze odgrodzone jest od zewnątrz dębową barierką. Kaplica Prokli usytuowana jest na tym samym wzniesieniu co Gradusy i Ratusz. Nazwę wzięła od imienia żony Piłata. Prokla wg. Pisma św. miała oznajmujący sen o niewinności Pana Jezusa.

Dalsza droga wiedzie do stacji Pierwszego Upadku Pana Jezusa. Kaplica ta wybudowana została w 1861 r. i ma przypominać wszystkim pielgrzymom pierwszy upadek Pana Jezusa niosącego krzyż na Golgotę. Zaliczana jest do dróżek Pana Jezusa i Matki Bożej Bolesnej. Kaplica otwarta jest z czterech stron arkadami o łuku półkolistym. W narożnikach występują ciężkie kolumny wtapiające się w obrys obiektu. Dach zwieńczony jest lekką wieżyczką,. Wewnątrz miejsce ołtarza wypełnia kamienna figura upadającego Pana Jezusa pod krzyżem.


Miejsce spotkania Pana Jezusa z Matką Swoją w drodze na Golgotę upamiętnia kaplica Matki Bożej Bolesnej. Zwie się ją również kaplicą Najświętszego Serca Matki Bożej. Stacja ta rozważana jest na dróżkach Męki Pana Jezusa, jak i boleści Matki Bożej. Kaplica wyróżnia się spośród innych swoją formą, ponieważ zbudowana została na planie serca. Wewnątrz obiektu u szczytu kształtu serca nad mensami przytwierdzone są dwa obrazy malowane na płótnie, z których jeden przedstawia Najświętszą Pannę Marię Bolesną z mieczem przenikającym Jej serce, zaś drugi upadek Pana Jezusa dźwigającego krzyż razem z Szymonem. Po przeciwległej stronie na ścianie namalowane są postacie św. Piotra z kluczami oraz św. Jana Apostoła z kielichem i księgą. Wnętrze przekrywa sklepienie kolebkowe malowane w kolorze błękitnym ze srebrnymi gwiazdami.

W połowie wysokości góry kalwaryjskiej położona jest kaplica „Szymona Cyrenejczyka”. Przypominać ma pielgrzymom scenę w której to człowiek imieniem Szymon, rodem z Cyreny pomaga dźwigać Jezusowi ciężki krzyż. Kaplica murowana, wyglądem przypomina kaplicę Pierwszego Upadku Pana Jezusa. Przez sześć półkolistych arkad widać jej wnętrze, odgrodzone od zewnątrz drewnianym płotkiem. Obiekt nakryty jest dachem czteropołaciowym zakończonym wieżyczką. Wewnątrz na postumencie ustawione są figury kamienne Pana Jezusa i Cyrenejczyka. Postać Chrystusa jest pochylona pod ciężarem dębowego krzyża. Kaplica zaliczana jest do dróżek Pana Jezusa i Matki Bożej Bolesnej. Grupę Gradusów kończą kaplice poświęcone św. Weronice i drugiemu upadkowi Pana Jezusa. Ta ostatnia znajduje się na skraju lasu przed stromym podejściem pod górę.

Kolejne stacje drogi krzyżowej zlokalizowane zostały na coraz to wyższych od poprzednich poziomach góry. Kaplica zwana Trzy Marie powstała w 1873 r. Przypominać ma spotkanie Chrystusa z płaczącymi niewiastami na drodze krzyżowej. Kaplica ta wyróżnia się oryginalną formą architektoniczną. W przeciwieństwie do innych zbudowana została z drewna. ściany oszalowane są deskami ułożonymi pionowo. Dach kryty blachą, otrzymał kształt niepełnej koleby. Obiekt wybudowany na rzucie trapezu rozszerza się ku wejściu, tworząc otwartą galeryjkę z drewnianą balustradą. Fronton tworzą cztery drewniane słupy podtrzymujące łukowato profilowany dach. We wnętrzu na kamiennym bloku ustawione zostały kamienne figury trzech Marii. Na postumencie uwiecznione zostały słowa, jakie Pan Jezus skierował do płaczących niewiast: „nie płaczcie nade Mną, ale nad dziećmi waszymi”. Za tą sceną na ścianie jest umieszczony krzyż. Fundatorem wnętrza tej kaplicy był Józef Tyszkowski.

Po stacji Trzeci Upadek następują kolejno stacje Obnażenie, Ukrzyżowanie, Zdjęcie z Krzyża i złożenie do Grobu. Kaplica Ukrzyżowania Pana Jezusa zbudowana w 1864. r. Sąsiaduje z dwoma kaplicami: Zdjęcie z Krzyża i Obnażenie Pana Jezusa. pod względem formy architektonicznej zaliczania jest do najpiękniejszych z kaplic. Naroża kaplicy wzbogacone są kolumnami i lizenami. Nad głównym wejściem we wnęce umieszczony jest malowany na blasze obraz: „Ukrzyżowanie Pana Jezusa”. Powyżej gzymsu wieńczącego wykształcony jest tympanon. Obiekt pokryty jest dachem dwupołaciowym, nad którym widnieje duża neobarokowa sygnaturka. Wnętrze kaplicy urządzone zostało w duchu barokowym. Naprzeciw wejścia znajduje się ołtarz główny. W części centralnej ołtarza jest postać umierającego Pana Jezusa na krzyżu. Drewniany ołtarz pokryty jest powłokami malarskim imitującymi marmur.

Górną część ołtarza zdobi ośmioramienna rozeta. W prezbiterium na sklepieniu namalowany jest krzyż unoszony przez sześć aniołków. Sklepienie nawy głównej pokryte jest malowidłem przedstawiającym Pana Jezusa jako dobrego pasterza. W nawie głównej, z prawej strony, ustawiony jest mały ołtarz z figurą Pana Jezusa „Ecce Homo”. Drewniany ołtarzyk pod względem kolorystycznym nawiązuj e do głównego ołtarza. Po przeciwnej stronie nawy wisi obraz malowany na płótnie ze sceną zdjęcia Pana Jezusa z krzyża. Kaplica wyposażona jest w mały chórek z drewnianą balustradą.


Według Pisma św. we wszystkich stacjach Drogi Krzyżowej Panu Jezusowi towarzyszy Matka Boska Bolesna. Jej również są poświęcone dróżki.
Dróżki Wniebowzięcia i Pogrzebu Matki Boskiej kolejno wiodą przez Domek Matki Bożej, Testament, Pożegnanie z Apostołami, Zaśnięcie Matki Bożej, obecność Pana Jezusa przy zaśnięciu, Pogrzeb Matki Bożej, Grób Matki Bożej, powtórnie Grób Matki Bożej, Wniebowzięcie, Maria po Prawicy Jezusa, Ukoronowanie, Królowa Aniołów, Królowa Wszystkich świętych, Najwyższa godność po Panu Bogu.

Do dróżek należy stojąca niedaleko kościoła kaplica św. Michała. Zbudowana została w 1867 r. Należy do szeregu kaplic z dróżek Matki Bożej Bolesnej. Fasada ozdobiona jest pilastrami. Dach kapliczki typu siodłowego pokryty jest blachą. Na szczycie ustawiona jest wieżyczka zwieńczona krzyżem. Wnętrze oświetlają dwa małe okienka o kształcie ostrołukowym. Do kaplicy prowadzą metalowe drzwi. Na ścianie przeciwległej umieszczony jest dużych rozmiarów obraz olejny, przedstawiający św. Michała zwalczającego szatana. Kaplica kryta jest stropem płaskim, posadzkę ma wybrukowaną rzecznym kamieniem.

Na wspomnienie i uwagę zasługują kaplice:
1. św. Anny, zbudowana w 1868 r. otoczona żelazną, balustradą,
2. Grobowiec Tyszkowskich, wzniesiony w okresie 1896-1906 przez Pawła Tyszkowskiego w stylu neogotyckim. W krypcie pod posadzką kaplicy jest grobowiec rodziny Tyszkowskich,
3. Pustelnia Marii Magdaleny z 1870 r. stojąca samotnie. Wewnątrz tej kaplicy jest obraz świętej z XVIII wieku, do którego pielgrzymują ludzie przez cały rok